بازشناسی خانه در ابیانه

مفهوم خانه به‌عنوان کانون زندگی خانوادگی برای انسان در زمان و مکان، همواره متفاوت بوده است و این مفهوم تابع انتظارات و توقعات ازخانه و پاسخ‌های به آن بوده است. در این میان خانۀ روستایی علاوه بر محیطی برای زندگی، در‌بر گیرندۀ فضاهای لازم برای تولید و معیشت روستائیان نیز هست که اغلب مجموع این فضاها در محدودۀ مشخصی گرد هم آمده‌‌اند. با این حال، در روستای تاریخی ابیانه خانه یا به زبان محلی «کَیا» یک چهار دیواری بسته و محصور نیست و با آنچه از مفهوم عام خانه حتی خانه روستایی در ذهن وجود دارد، متفاوت است. برای ابیانه‌ای‌ها خانه تنها اتاقی نیست که در آن منزل کرده‌اند، در آن می‌خوابند، می‌پزند، می‌نشینند، از میهمان‌ها پذیرایی می‌کنند و وسایل ضروری زندگی را در آن جای می‌دهند. خانه به این جزء ختم نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای است از فضاهایی که به‌طور غیرمنسجم در روستا پراکنده‌اند. خانواده ابیانه‌ای نان را در نانوایی عمومی می‌پزد، انبار وسایل و آذوقه‌اش ممکن است اتاقی دور از محل زندگی‌اش باشد. گاه اجاقش کنار کوچه جای دارد، چهارپایش را درون طویله‌ای گوشه دیگری از ده می‌بندد، ابزار و لوازم کشاورزی و دامداری و هیزم و چوب و ... را اطراف روستا در فضای حفرشده در کوه نگهداری می‌کند و ... و((مجموعۀ)) این فضاها‌ست که برای وی مفهوم"خانه" را به همراه دارد. به عبارت دیگر مجموعه فضاهایی جدا از یکدیگر و پراکنده در سطح روستا متعلق به خانواده، تشکیل خانه یا «کَیا» را می‌دهد. با این نگرش یک ابیانه‌ای هر کجای ده که فضایی بسازد یا مالک شود، خانه‌اش را گسترش داده است. این شیوۀ زندگی پیچیده‌ترین قوانین و مقررات مالکیت را در روستا پدید آورده که کماکان زنده و پویا‌ست. در این مقاله سعی شده است تا با شناخت زندگی مردم روستا، تشریح فعالیت‌های روزانه و نیازهای فضایی آن‌ها به معرفی مفهوم خانه در ابیانه پرداخته شود. بدین منظور نقشۀ بسیار دقیقی از بافت روستا و کاربری‌های آن تهیه شود. بیش از 60 واحد مسکونی رولوه و نقشۀ چند بلوک ساختمانی تهیه شد. بدین ترتیب با تطبیق زندگی مردم و این فضاها و تجزیه و تحلیل آن‌ها مفهوم کالبدی خانه در ابیانه تشریح شده است. شناخت مفهوم خانه در ابیانه موجب می‌شود که با درک درست و صحیح از یک گونۀ خاص و پیچیدۀ سکونت و ویژگی‌های آن، مداخلات احتمالی در این روستا و بلکه در سایر روستاها نیز مفید واقع شود.